Tác giả: Phan Thị Tuyết
Đề tài: Giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục hệ Trung học 6 năm tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam 
Chuyên ngành: PPGDCNAN (Đàn Tam thập lục)
Mã số: 60.21.02.02
Người hướng dẫn: TS.NSƯT. Nguyễn Thị Hoa Đăng 
Ngày đăng: 04/10/2016

Toàn văn Luận văn

Tóm tắt Luận văn:

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

HVANQGVN những năm vừa qua đã đẩy mạnh việc nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập. Nhưng việc học và giảng dạy các tác phẩm độc tấu hay hòa tấu cho đàn Tam thập lục vẫn đang gặp không ít khó khăn về vấn đề kỹ thuật. Trong đó, kỹ thuật diễn tấu mới còn hạn chế, học sinh mới vào gặp nhiều trở ngại trong việc làm quen với các kỹ thuật. Giảng viên chưa thống nhất tính chuẩn mực về phương pháp giảng dạy kỹ thuật (như kỹ thuật cầm que, kỹ thuật về ngón tay, cổ tay...) trong công tác giảng dạy cũng như việc ứng dụng các kỹ thuật diễn tấu vào một số tác phẩm âm nhạc. Bên cạnh đó, việc thay đổi cơ chế đào tạo từ 9 năm sơ – trung chính quy (5 năm sơ cấp và 4 năm trung cấp) thành bậc trung học 6 năm (năm 2005) khiến học sinh thi tuyển vào không có nhiều thời gian để được học và rèn luyện một cách bài bản, kĩ lưỡng như trước. Từ đó dẫn đến việc không đáp ứng được yêu cầu khi diễn tấu một tác phẩm âm nhạc.

         Vì vậy, cần có những đổi mới về phương pháp rèn luyện kỹ thuật nhằm giúp học sinh có sự phát triển lâu dài, chuyên nghiệp về sau. Việc nâng cao kỹ thuật diễn tấu cho đàn Tam thập lục là một vấn đề cấp thiết, một yêu cầu khoa học tất yếu, khách quan cần được quan tâm bởi các giáo sư đầu ngành, nghệ sĩ, giảng viên từng bước nâng cao, phát triển để có thể khai thác hết tính năng của cây đàn.

         Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục hệ trung học 6 năm tại Học viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam” làm đối tượng nghiên cứu của luận văn. Hy vọng kết quả nghiên cứu sẽ có những đóng góp nhất định trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy chuyên ngành Tam thập lục.

1. Lịch sử nghiên cứu đề tài

  Qua tham khảo các tài liệu và tìm hiểu thực tế, hiện nay đã có một số công trình nghiên cứu và các giáo trình cho đàn Tam thập lục như:

• Luận văn thạc sĩ Một số vấn đề giảng dạy đàn Tam thập lục tại Nhạc Viện Hà Nội của Nguyễn Thị Phúc, Nhạc viện Hà Nội (năm 2000). Trong công trình nghiên cứu này tại chương 2, mục 2.2.1 của luận văn có đề cập về những vấn đề kỹ thuật diễn tấu đang được giảng dạy tại Nhạc Viện Hà Nội. Tại chương 2, mục 2.2.2 của luận văn tác giả đề cập đến một số phương pháp dạy kỹ thuật cơ bản ban đầu như tư thế ngồi, cách thức cầm que, điểm tiếp xúc của que và dây khi chơi đàn.
• Luận văn thạc sĩ Một số nghiên cứu kỹ năng hòa tấu – đệm của đàn Tam Thập Lục của Nguyễn Thị Thanh Hằng, Nhạc viện Hà Nội (năm 2005). Trong công trình nghiên cứu này tại chương 1, mục 1.3 của luận văn tác giả đã khái quát về các kỹ thuật cơ bản và học đàn Tam thập lục tại khoa nhạc cụ truyền thống Nhạc viện Hà Nội. Tại chương 1, mục 1.4 tác giả đã giới thiệu một số kỹ thuật cơ bản khi dạy và học đàn Tam thập lục hiện nay.
• Luận văn thạc sĩ Quá trình phát triển của đàn Tam thập lục trong bối cảnh nhạc cụ dân tộc Việt – Trung của Nguyễn Thị Hoa Đăng, học viện âm nhạc trung ương Bắc Kinh – Trung Quốc (năm 2008).
• Luận văn thạc sĩ Giảng dạy tác phẩm mới cho đàn Tam thập lục tại Học viện âm nhạc Huế của Nguyễn Thị Quỳnh Trang, Học viện âm nhạc Huế (năm 2014).

    Ngoài các công trình nghiên cứu về giảng dạy kỹ thuật cho học sinh học đàn Tam thập lục còn có một số giáo trình được biên soạn trong đó có đề cập đến yếu tố kỹ thuật của đàn Tam thập lục.

• Giáo trình Giáo trình các tác phẩm Việt Nam soạn cho đàn Tam thập lục của nhóm giảng viên bộ môn Tam thập lục, khoa âm nhạc dân tộc, Nhạc viện Hà Nội 1997.
• Giáo trình Các bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục (hệ sơ cấp) Tác giả: Xuân Dung và Thạc sĩ – NSND Nguyễn Hồng Phúc (Xuất bản năm 2002).

• Giáo trình Giáo trình dân ca, tác phẩm mới Việt Nam và nước ngoài (hệ trung học dài hạn) Tác giả: Thạc sĩ – NSƯT Nguyễn Hồng Phúc.
• Giáo trình Bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục (hệ trung học) – tác giả: Nguyễn Thị Hồng Phúc (Xuất bản năm 2005).

     Nhìn chung tất cả các công trình nghiên cứu đều đề cập đến yếu tố kỹ thuật của đàn Tam thập lục nhưng vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu vào vấn đề giảng dạy bài tập kỹ thuật cho hệ trung học 6 năm. Đây là lý do tôi muốn đi sâu nghiên cứu về vấn đề này để tìm ra phương pháp giảng dạy hiệu quả nhất nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ thuật cho các học sinh trung học 6 năm tại HVANQGVN.

1. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu

Trong luận văn này, đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là:

• Một số giáo trình bài tập kỹ thuật viết cho học sinh trung học 6 năm chuyên ngành Tam thập lục.
• Phương pháp giảng dạy kỹ thuật Tam thập lục của các giảng viên cho học sinh trung học 6 năm chuyên ngành Tam thập lục.
• Hoạt động dạy và học các bài tập của hai giáo trình “Các bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục (hệ sơ cấp)” và “Bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục (hệ trung học)” tại bộ môn Tam thập lục – HVANQGVN.

     Phạm vi nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu giảng dạy các bài tập kỹ thuật đã và đang sử dụng trong giáo trình giảng dạy chuyên ngành Tam thập lục, các bài tập kỹ thuật được chuyển soạn, sáng tác mới nhằm đưa vào giảng dạy thực nghiệm cho học sinh hệ trung học 6 năm chuyên ngành Tam thập lục tại HVANQGVN.

1. Mục tiêu nghiên cứu

Đánh giá thực trạng giảng dạy bài tập kỹ thuật diễn tấu đàn Tam thập lục cho học sinh trung học 6 năm. Trên cơ sở đó rút ra những yêu cầu về nội dung và phương pháp giảng dạy kỹ thuật hiện nay. Đồng thời bổ sung các bài tập kỹ thuật mới vào chương trình giảng dạy và điều chỉnh nội dung chương trình một cách hợp lý. Đưa ra một số giải pháp nhằm khắc phục và nâng cao chất lượng trong rèn luyện kỹ thuật cho học sinh hệ trung học 6 năm tại HVANQGVN.

1. Phương pháp nghiên cứu

Để giải quyết những vấn đề đặt ra trong đề tài luận văn, chúng tôi sử dụng phương pháp như sau:

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Thu thập tài liệu (giáo trình, giáo án, sách, tài liệu tham khảo, DVD, băng đĩa, thu âm, tư liệu, nghiên cứu về nhạc cụ và âm nhạc truyền thống…) từ đó đánh giá, phân tích, quy nạp, tổng hợp, so sánh trong suốt quá trình xây dựng luận văn.
• Phương pháp khảo sát: Khảo sát hoạt động dạy và học các giáo trình bài tập kỹ thuật, tìm ra những nhược điểm tồn tại trong giảng dạy từ đó đưa ra giải pháp phù hợp với nội dung nghiên cứu đề tài.
• Phương pháp chuyên gia: Tìm hiểu, trao đổi và tham khảo các nghệ nhân, nghệ sĩ trực tiếp giảng dạy và biểu diễn.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi triển khai việc giảng dạy thực nghiệm nhằm rút ra kết luận về kết quả ứng dụng những phương pháp rèn luyện kỹ thuật của đề tài.

1. Những đóng góp của luận văn

     Nếu đề tài nghiên cứu thành công và được đưa vào ứng dụng sẽ có những đóng góp thiết thực cụ thể như sau:

• Luận văn là công trình nghiên cứu chuyên sâu về giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục hệ trung học 6 năm tại HVANQGVN.
• Luận văn góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy để góp phần khắc phục những nhược điểm tồn tại trong công tác đào tạo, rèn luyện các bài tập kỹ thuật nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy.
• Luận văn cũng đóng góp phần điều chỉnh – bổ sung nội dung chương trình giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho hệ trung học 6 năm chuyên ngành Tam thập lục đầy đủ và hoàn thiện hơn. Qua đó, luận văn giới thiệu một số kỹ thuật diễn tấu mới của đàn Tam thập lục giúp học sinh, sinh viên có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về kỹ thuật diễn tấu cũng như tính năng của cây đàn.
• Đưa ra một số khuyến nghị nhằm khắc phục và nâng cao hiệu quả trong rèn luyện kỹ thuật cho học sinh trung học 6 năm tại HVANQGVN.

     Chúng tôi mong muốn thông qua luận văn góp một phần nhỏ vào kho tư liệu tham khảo trong việc dạy và học đàn Tam thập lục tại HVANQGVN cũng như một số trường Văn hóa nghệ thuật góp phần phát triển nghệ thuật diễn tấu đàn Tam thập lục.

1. Bố cục luận văn

Phần mở đầu

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực trạng giảng giảng dạy bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục.

Chương 2: Các giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục.

Kết luận và khuyến nghị

Tài liệu tham khảo

Phụ lục

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG GIẢNG DẠY BÀI TẬP KỸ THUẬT CHO ĐÀN TAM THẬP LỤC

1. Cơ sở lý luận
   1. Vai trò bài tập kỹ thuật trong việc giảng dạy đàn Tam Thập Lục.

Việc học các bài tập kỹ thuật là một phần không thể thiếu trong chương trình giảng dạy. Bài tập kỹ thuật giúp học sinh rèn luyện ngón đàn tốt hơn, khắc phục những hạn chế về thế tay, nâng cao khả năng thị tấu cũng như khả năng diễn tấu khi chơi đàn. Ngoài ra, các bài tập kỹ thuật đóng vai trò không nhỏ dẫn đến sự thành công khi xử lý những bài bản dân ca, bài nhạc phong cách hay tác phẩm… Dưới đây chúng tôi sẽ phân tích chi tiết về vai trò của bài tập kỹ thuật trong giảng dạy đàn Tam thập lục.

1. Giảng dạy các bài dân ca

Trong quá trình đào tạo, học sinh luyện tập thành thạo một số kỹ thuật cơ bản của đàn Tam thập lục, các em sẽ được kết hợp học những bài bản dân ca Việt Nam. Việc học các bài dân ca sẽ giúp các em hiểu được truyền thống văn hóa của Việt Nam, xây dựng cho các em tình yêu quê hương đất nước. Trong chương trình giảng hiện nay, dân ca đồng bằng Bắc Bộ (tiêu biểu dân ca quan họ Bắc Ninh) là nguồn dân ca được sử dụng nhiều nhất trong việc chuyển soạn cho đàn Tam thập lục bởi tính chất vui tươi, trong sáng, nhẹ nhàng và rất phù hợp với tâm lý của tuổi nhỏ. Với các bài bản dân ca mang những sắc thái vui buồn khác nhau, yếu tố kỹ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện rõ tính chất của từng làn điệu. Các kỹ thuật như đánh đều hai tay, kỹ thuật nhảy quãng gần, quãng xa, chạy kép… phải được xử lý linh hoạt, đúng nhịp, phách, tiếng đàn không được “thô” cũng như không được “lép” khi diễn tấu các bài bản này.

  Trong các bài bản dân ca, bài tập kỹ thuật có thể ứng dụng như bài tập móc kép sau, bài tập móc kép, bài tập dấu luyến, bài tập móc dật, bài tập luyện quãng 3, quãng 4, … sẽ trang bị cho các em những cách xử lý bài hiệu quả đúng tính chất của mỗi bài.

1. Giảng dạy các bài bản nhạc phong cách

Phong cách Chèo

Chèo là một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gi­an Việt Nam được phát sinh và phát triển ở đồng bằng Bắc Bộ. Là một thể loại âm nhạc sân khấu, nó có những niêm luật quy chuẩn theo kiểu của một kịch bản sân khấu, bao gồm 4 trổ (mở đầu, thân bài, nhắc lại, kết). Điều đáng lưu ý là trong mỗi trổ lại có khổ trống gọi là “xuyên tâm” và “lưu không” với tác dụng nối các câu nhạc và các trổ hát lại với nhau. Vì vậy, đàn Tam thập khi hòa tấu các bản hòa tấu chèo sẽ được phát huy tác dụng một cách rõ rệt qua mỗi câu “xuyên tâm” và “lưu không”. Trong các loại hình ca kịch truyền thống, Chèo là một trong những phong cách được đàn Tam thập lục thể hiện một cách hiệu quả nhất. Ở đây, các ngón kỹ thuật tiểu biểu như: vê, nẩy, lướt, chạy kép, chãy quãng 8, song long … được sử dụng nhiều góp phần liên kết các bè với nhau làm nổi bật thêm giai điệu và tính chất của từng làn điệu.

   Đối với phong cách Huế, Cải Lương đàn Tam thập lục khi diễn tấu các thể loại này còn hạn chế. Bởi giai điệu của các bài bản nhạc phong cách thường luyến láy nhiều, nhưng với tính năng của cây đàn Tam thập lục lại không phù hợp để thực hiện các kỹ thuật đó. Thay vào đó đàn Tam thập lục sẽ phát huy sở trường của mình về chạy kép, vê, thêm nốt, và thay đổi âm khu khác nhau để tạo màu sắc âm thanh phù hợp với tính chất của mỗi bài. Chính vì vậy, việc giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho nhạc phong cách đóng vai trò quan trọng giúp học sinh dễ dàng thực hiện những yêu cầu cơ bản của bài.

1. Giảng dạy tác phẩm

Muốn diễn tấu tốt một tác phẩm mới Việt Nam hay tác phẩm nước ngoài học sinh cần có một nền tảng kỹ thuật vững chắc. Mỗi tác phẩm mới đều sử dụng rất nhiều các kỹ thuật từ đơn giản đến phức tạp, do đó đòi hỏi đôi tay phải xử lý linh hoạt, điêu luyện. Vì vậy, việc giảng dạy bài tập kỹ thuật để ứng dụng vào học tác phẩm mới rất quan trọng giúp học sinh khắc phục những hạn chế về thế tay, hoàn thiện các kỹ năng diễn tấu góp phần xử lý tác phẩm thành công hơn.

1. Hệ thống kỹ thuật cơ bản đàn Tam Thập Lục

• Kỹ thuật gõ riêng từng tay:

Kỹ thuật gõ riêng từng tay yêu cầu người chơi thực hiện gõ riêng từng tay xuống dây đàn. Học sinh cần nắm bắt được cách gõ que đàn sao cho rơi đúng điểm (cách cầu ngựa khoảng 1,5cm – 2cm, bụng ở đầu que đàn phải được rơi ở chính giữa) kết hợp hài hòa giữa cổ tay và ngón tay. Khi bật đầu que chỉ nên bật đến độ cao 45º so với mặt đàn.

• Kỹ thuật hai tay cùng gõ:

     Kỹ thuật hai tay cùng gõ yêu cầu người chơi thực hiện hai tay cùng một lúc gõ xuống dây đàn. Kỹ thuật này nhằm giúp cho tay của học sinh khi luyện tập có cùng độ tương đồng về trường độ, cường độ, độ cao thấp của hai tay và hai đầu que.

• Kỹ thuật gõ hai tay luân phiên:

Kỹ thuật gõ hai tay luân phiên yêu cầu sự phối hợp nhịp nhàng, đều đặn, uyển chuyển giữa cổ tay, cánh tay, ngón tay của tay trái và tay phải thay nhau gõ xuống dây đàn.

• Kỹ thuật chồng âm:

Đây là kỹ thuật kết hợp giữa cổ tay và cánh tay sao cho hai tay gõ hai nốt (khác cao độ hoặc quãng 8) cùng một thời điểm xuống dây đàn sao cho tiếng đàn đều, chắc tiếng.

• Kỹ thuật song long:

Yêu cầu sự kết hợp giữa cổ tay và ngón tay sao cho hai que đàn rơi xuống dây đàn kế tiếp nhau tạo thành hai âm thanh đuổi nhau trên hai nốt.

• Kỹ thuật vuốt – trượt:

Đàn Tam thập lục có thể dùng ngón tay hoặc đuôi que đàn trượt nhanh trên các dây đàn từ dưới lên trên hoặc ngược lại. Kỹ thuật này thường sử dụng khi thể hiện trạng thái mạnh mẽ, dữ dội hoặc ngược lại thể hiện sự long lanh, nhẹ nhàng.

• Kỹ thuật ngắt tiếng:

Kỹ thuật ngắt tiếng có tác dụng ngắt âm thanh bằng cách một tay đánh đàn, tay còn lại sử dụng 2 – 3 ngón chặn lại ngay sau đó để tiếng đàn không vang lên nữa.

•   Kỹ thuật rải nốt:

Kỹ thuật rải nốt yêu cầu sự kết hợp giữa các ngón tay và cổ tay bật đuôi que đàn để sao cho các nốt nhạc nối tiếp nhau tạo thành rải âm thanh mềm mại.

• Kỹ thuật vê:

Kỹ thuật này giúp cho người nghệ sĩ thể hiện, hoàn thành tốt một tác phẩm, góp phần đưa tiếng đàn đến với người nghe một cách truyền cảm hơn. Kỹ thuật này là sự kết hợp giữa ngón tay và cổ tay phối hợp đều, nhịp nhàng để cho đầu que đàn gõ xuống dây đàn liên tiếp tạo ra sự nhanh nhạy, lưu loát trong hiệu ứng âm thanh.

1. Thực trạng giảng dạy bài tập kỹ thuật hiện nay
   1. Khái quát về bộ môn Tam thập lục tại HVANQGVN

Đàn Tam thập lục chính thức được đưa vào giảng dạy chuyên nghiệp từ khi thành lập khoa nhạc cụ truyền thống. Cây đàn đã chiếm một vị trí quan trọng trong khoa NCTT, hay nói một cách khác, trong mỗi chương trình hòa tấu nhạc cụ dân tộc không thể không có sự góp mặt của đàn Tam thập lục. Cây đàn đã khẳng định vai trò là một nhạc cụ đệm quan trọng với các tác phẩm khí nhạc đương đại. Cùng với chức năng hòa tấu, đàn Tam thập lục đã khẳng định vai trò đệm của mình cho các nhạc cụ khác khi độc tấu ở các thể loại dân ca, ca khúc chuyển soạn… Hiện nay, tuy vị trí solo chưa được phổ biến, nhưng với sự phát triển của HVANQGVN nói chung và khoa NCTT nói riêng cùng với lớp giảng viên được học trong và ngoài nước thì cây đàn sẽ sớm khẳng định vị trí solo của mình ở góc độ xa hơn.

1. Thực trạng về chương trình và giáo trình

1. Về chương trình đào tạo

Chương trình chi tiết hệ trung học 6 năm cho đàn Tam thập lục khoa NCTT tại HVANQGVN hiện nay tổng số tiết được phân bổ 2 tiết/ tuần đối với các em TH1 đến Th3 và 1 tiết/ tuần với các em học từ TH4 đến TH6 cho hai chuyên ngành chính và phụ.

Nhìn vào bảng nội dung phần bài tập kỹ thuật trong chương trình chúng tôi nhận thấy:

- Số lượng bài tập kỹ thuật trong chương trình giảng dạy còn hạn chế.

- Việc phân bổ các bài tập kỹ thuật chưa theo trình tự từ dễ đến khó, tăng dần theo từng năm học.

- Nội dung chi tiết chương trình chưa cụ thể và rõ ràng.

b)   Về giáo trình đào tạo

Hiện nay, chuyên ngành Tam thập lục đã có hai giáo trình luyện tập các bài tập kỹ thuật của NG Xuân Dung và th.s NSND Hồng Phúc biên soạn cho hệ sơ cấp và trung cấp chính quy và một số những bài tập viết tay, được chuyển soạn của các giảng viên trong tổ Tam thập lục

1. Thực trạng về phương pháp giảng dạy bài tập kỹ thuật

Hiện nay, tại tổ bộ môn Tam thập lục giảng viên chưa thống nhất về phương pháp giảng dạy kỹ thuật cơ bản ban đầu (có giảng viên yêu cầu học sinh sử dụng cổ tay và cánh tay khi đánh đàn, có giảng viên yêu cầu học sinh sử dụng ngón tay bật que đàn…) đây là vấn đề cần được nêu ra nhằm đưa về tính chuẩn mực trong công tác giảng dạy kỹ thuật. Qua quá trình nghiên cứu cũng như tìm hiểu hoạt động giảng dạy kỹ thuật của giảng viên Tam thập lục tại khoa NCTT – HVANQGVN, chúng tôi nhận thấy cần đổi mới phương pháp và đưa ra những hướng dẫn luyện tập cụ thể đối với:

            - Bài tập chồng âm.

            - Bài tập rải hợp âm

            - Bài tập hai tay độc lập

            - Bài tập vê

Đây là một trong số dạng bài tập được sử dụng và bổ trợ nhiều cho việc rèn luyện kỹ thuật. Những bài tập này học sinh thường mắc lỗi rất nhiều khi luyện tập mà giảng viên chưa thật chú ý khai thác hết cách thức thực hiện của cổ tay, ngón tay và cánh tay cho phù hợp với từng kỹ thuật.

1. Đánh giá về học sinh

Thực tế hiện nay, các em học sinh hệ trung học 6 năm khoa NCTT – HVANQGVN được thi tuyển vào giảm đi, và với độ tuổi đã khá lớn, một số các em học hết lớp 6, 7, 8, 9, thậm chí có những em lên cấp 3 mới bắt đầu thi vào trường. Hơn nữa, có những em còn theo học văn hóa ở một số trường khác như trường điểm, trường Quốc tế nên thời gian cho việc tự rèn luyện kỹ thuật, cũng như việc học đàn còn nhiều hạn chế.

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1

Chương 1 của luận văn đã nêu được vai trò của các bài tập kỹ thuật trong mỗi thể loại âm nhạc. Những vai trò được nêu ra như vai trò bài tập kỹ thuật trong giảng dạy bài bản dân ca, trong tác phẩm độc tấu, hòa tấu… Khi học sinh nắm bắt được các kỹ thuật cơ bản thì vai trò vị trí của các bài tập kỹ thuật sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc diễn tấu tác phẩm hay hòa tấu nhạc cụ truyền thống. Đồng thời chương 1 của luận văn đã hệ thống một số kỹ thuật diễn tấu cơ bản của đàn Tam thập lục. Các kỹ thuật diễn tấu được giới thiệu tên, cách thể hiện, ký hiệu và ưu điểm, nhược điểm khi áp dụng các kỹ thuật vào tác phẩm độc tấu hay hòa tấu. Kỹ thuật diễn tấu hiện nay của đàn Tam thập lục là sự kế thừa những kỹ thuật diễn tấu của các bậc thầy sư phạm đi trước.

Bên cạnh đó, trong chương này chúng tôi có khái quát sơ lược về tình hình hiện nay của đàn Tam thập lục tại khoa NCTT – HVANQGVN. Tầm quan trọng của cây đàn trong khoa và những ưu điểm, nhược điểm vẫn đang tồn tại cần được phát huy cũng như khắc phục những ưu nhược điểm đó.Chương 1 của luận văn cũng đã đánh giá thực trạng vấn đề hạn chế trong quá trình luyện tập của học sinh chuyên ngành Tam thập lục hiện nay.Cây đàn Tam thập lục chỉ có thể tiếp tục tồn tại và phát triển khi nó được các thế hệ kế thừa tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu khiến cây đàn ngày càng hoàn thiện hơn về cấu tạo vật lý và kỹ thuật diễn tấu.

CHƯƠNG 2: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG

GIẢNG DẠY BÀI TẬP KỸ THUẬT CHO ĐÀN TAM THẬP LỤC

2.1 Điều chỉnh – Bổ sung nội dung chương trình giảng dạy

2.1.1 Sắp xếp các bài tập kỹ thuật cho từng năm học

          Năm thứ nhất

                       Năm thứ hai:

       Năm thứ ba:

       Năm thứ tư:

       Năm thứ năm:

       Năm thứ sáu:

1. Bổ sung kỹ thuật diễn tấu mới

Ngoài các kỹ thuật diễn tấu cơ bản của đàn Tam thập lục ta có thể áp dụng một số kỹ thuật diễn tấu mới cho một số tác phẩm Việt Nam hay tác phẩm nước ngoài.

• Kỹ thuật bồi âm: Kỹ thuật bồi âm được sử dụng rộng rãi trong đàn Bầu, một trong những kỹ thuật quan trọng để diễn tấu tốt một tác phẩm âm nhạc. Đối với đàn Tam thập lục đây là kỹ thuật được dùng ở đầu bài hoặc kết, những đoạn chậm, mang tính chất nhẹ nhàng, tĩnh lặng.
• Kỹ thuật gẩy: Kỹ thuật này được thực hiện bằng cách dùng đuôi que đàn gẩy vào dây đàn. Khi thực hiện kỹ thuật này ta chỉ sử dụng ngón 1, 2 bám vào que đàn, các ngón còn lại để thả long tự nhiên, đầu que đàn nghiêng về phía mình ở góc 65 độ. Người gẩy có thể gẩy một dây hoặc nhiều dây và có thể thực hiện trên một tay hoặc cả hai tay.
• Kỹ thuật búng: Kỹ thuật búng yêu cầu người chơi đàn dùng hai hoặc ba ngón tay của mình tác động trực tiếp vào dây đàn để tạo nên một màu sắc âm thanh khác với que đàn tạo ra. Với kỹ thuật này có thể dùng một tay búng hoặc có thể dùng hai tay búng một nốt hoặc tối đa hai nốt.
• Kỹ thuật nẩy: Kỹ thuật diễn tấu này yêu cầu người chơi kết hợp cổ tay và ngón tay bật nhanh xuống dây đàn để tạo ra tối thiểu hai nốt cùng cao độ. Có thể nẩy một tay, tay còn lại đánh bình thường hoặc cả hai tay đều nẩy.
• Kỹ thuật rung, nhấn: Dây đàn Tam thập lục thường cứng hơn so với các nhạc cụ khác nên khi thực hiện kỹ thuật này yêu cầu người chơi phải của lực nhấn mạnh xuống dây đàn đảm bảo được màu sắc âm thanh vang, ấm. Khi thực hiện kỹ thuật rung, nhấn ta phải nhấn ở cầu đàn bên kia của nốt đàn mình muốn thực hiện.
• Kỹ thuật vê một tay: Kỹ thuật vê một tay yêu cầu người chơi đàn chỉ thực hiện trên tay trái hoặc tay phải bật xuống dây đàn thật nhanh, tạo thành chuỗi âm thanh liên tiếp với những âm thanh mềm mại, gọn tiếng. Với kỹ thuật vê một tay người chơi phải có trình độ kỹ thuật rất tốt mới có thể thực hiện được.

1. Bổ sung bài tập kỹ thuật cho tay trái.

Theo như cấu tạo tâm sinh lý cơ thể mỗi chúng ta, tay phải luôn phản xạ và linh hoạt hơn tay trái. Do đó, tay trái cần có quá trình luyện tập, hoạt động riêng để hai tay có thể tương đồng và linh hoạt như nhau.

Bài tập luyện móc đơn: Thí dụ 13: Bài tập luyện móc đơn (Hoa Đăng).

Bài tập luyện kép: Thí dụ 14: Bài tập luyện kép (Hoa Đăng).

Bài tập luyện chùm ba: Thí dụ 15: Bài tập luyện chùm ba (Sưu tầm bài tập kỹ thuật đàn YangQin – Trung Quốc).

         Bài tập luyện móc tam: Thí dụ 16: Bài tập luyện móc tam (Sưu tầm bài tập kỹ thuật đàn YangQin – Trung Quốc).

   Dạng bài tập luyện móc tam này sẽ giúp các em rèn luyện kỹ thuật vê tốt hơn. Với bè tay trái đi trì tục các nốt móc tam khiến các em dễ dàng thực hiện. Bè tay phải với các quãng nhảy xa và chạy nốt móc đơn liên tục sẽ giúp các em phản xạ tốt hơn với các quãng và phối hợp nhịp nhàng, uyển chuyển hơn.

1.  Bổ sung bài tập kỹ thuật cho hai đàn

Bài tập kỹ thuật cho hai đàn không chỉ nâng cao kỹ năng rèn luyện kỹ thuật mà còn xây dựng cho các em kỹ năng hòa tấu tốt hơn.

Thí dụ 17: Bài “Rondo Tocctata” (D. Kabalevsky) trích từ nhịp 1 đến nhịp 8.

Thí dụ 18: Bài “Dio” (Karulli) trích từ nhịp 1 đến nhịp 8.

     Thí dụ 19: Bài “Galiarda” (F. Durate) trích từ nhịp 1 đến nhịp 8.

     Thí dụ 20: Bài tập số 5 (Hoa Đăng).

1. Hệ thống và bổ sung các kiểu luyện gam.

Quá trình luyện tập gam phải theo trình tự các kiểu gam như sau:

• Gam liền bậc phối hợp hai tay
• Gam nhảy quãng 1 -2; 1-3; 1-4…
• Gam phối hợp hai tay hai bè
• Gam chồng âm quãng 3, 4 ,5
• Gam rải
• Gam cromatique
• Gam chồng âm quãng 8
  1. Đổi mới phương pháp giảng dạy

     Ở phần này chúng tôi muốn đưa ra những phương pháp cụ thể khắc phục nhược điểm trong một số kỹ thuật mà các em đang gặp phải khó khăn và hạn chế khi thực hiện.

1. Phương pháp giảng dạy bài tập chồng âm

     Đối với bài tập kỹ thuật chồng âm để thực hiện được âm thanh vang lên cùng một thời điểm, có lực giáo viên nên hướng dẫn học sinh sử dụng cổ tay, cánh tay và kết hợp ngón 3, 4, 5 bật đuôi que đàn. Kỹ thuật này việc sử dụng ngón 3,4,5 chỉ là phụ, chủ yếu vẫn là sử dụng cổ tay và cánh tay thả lỏng gõ xuống dây đàn bởi lực của cổ tay và cánh tay sẽ dứt khoát, gọn gàng, sắc nét , chắc chắn và dày tiếng hơn.

Bước 1: Giới thiệu tính chất của bài tập.

Bước 2: Giảng viên và học sinh cùng “vỡ” từng đoạn nhạc, đánh riêng từng chồng âm và kiểm tra cao độ của từng chồng âm.

Bước 3: Giảng viên trình bày mẫu kỹ thuật đánh chồng âm, hướng dẫn chi tiết cách đánh chồng âm cho học sinh.

Bước 4: Sửa lỗi kỹ thuật cho học sinh đang còn vướng mắc.

Bước 5: Giúp học sinh đánh đúng tốc độ, các yêu cầu của bài tập.

Bước 6: Hoàn thiện bài.

Với phương pháp đánh riêng từng nốt, từng chồng âm một sẽ giúp các em khi gõ xuống sẽ không bị nhầm hợp âm.

1. Phương pháp giảng dạy bài tập rải hợp âm

     Khi thực hiện kỹ thuật này không nên nhấc tay xa mặt đàn quá bởi sẽ khiến mất thời gian để thực hiện rải hợp âm tiếp theo. Ngoài ra, các ngón tay và cổ tay và tư thế ngồi luôn được thả lỏng. Dưới đây chúng tôi sẽ đưa ra các bước để luyện tập bài tập kỹ thuật hiệu quả hơn.

Bước 1: Giới thiệu tính chất bài, yêu cầu các dạng kỹ thuật cho học sinh.

Bước 2: Hướng dẫn học sinh về cách thực hiện kỹ thuật.

Bước 3: Giảng viên giúp học sinh đánh riêng từng nốt trong hợp âm rải.

Việc đánh riêng từng nốt sẽ giúp học sinh không gõ nhầm nốt, giải quyết được vấn đề hòa thanh của các hợp âm.

Bước 4: Giảng viên giúp học sinh sắp xếp các nốt đúng thế tay để không bị chéo, hoặc ngược tay.

Bước 5: Giảng viên hướng dẫn học sinh đánh từng đoạn ngắn, đánh chậm từng đoạn một.

Bước 6: Xử lý sắc thái và hoàn thiện bài.

1. Phương pháp giảng dạy bài tập hai tay độc lập

Với bài tập hai tay độc lập giảng viên cần hướng dẫn cho học sinh việc tách riêng từng bè để luyện tập và tập riêng những tiết tấu khó ở từng tay sau đó mới ghép hai tay với nhau. Kết hợp giữa cổ tay và ngón tay sao cho hai tay phối hợp nhịp nhàng, uyển chuyển, tạo ra những âm thanh đẹp.

Bước 1: Giảng viên có thể đánh mẫu cho học sinh nghe một lần để học sinh nắm được nét giai điệu như vậy sẽ khiến việc vỡ bài nhanh hơn.

Bước 2: Giảng viên hướng dẫn cho học sinh tập tách riêng từng tay, tập với tốc độ chậm. Học sinh tự tìm và sắp xếp vị trí tay cho hợp lý để không bị chéo tay cho từng câu nhạc. Với những tiết tấu đảo phách cần được tập riêng, chia nhỏ ra rồi sau đó tổng hợp lại.

Bước 3: Khi đã hoàn thành cách tập riêng từng tay, giảng viên hướng dẫn học sinh cách ghép hai tay lại để hoàn thành bài tập.

Bước 4: Giảng viên yêu cầu học sinh đánh chậm để phối hợp hai tay với nhau sau đó mới nâng dần tốc độ. Tránh những trường hợp đoạn dễ đánh nhanh nhịp lên, đoạn khó đánh chậm nhịp lại.

Bước 5: Xử lý sắc thái và hoàn thiện bài.

1. Phương pháp giảng dạy bài tập vê

     Ở kỹ thuật vê này, học sinh chỉ sử dụng cổ tay, ngón tay (đặc biệt ngón 3, 4, 5) và tuyệt đối không sử dụng đến cánh tay.

• Đối với bài luyện vê móc đơn:

Bước 1: Giới thiệu tính chất bài và các kỹ thuật được sử dụng trong bài.

Bước 2: Giảng viên hướng dẫn học sinh cách thực hiện kỹ thuật vê.

Bước 3: Giảng viên cần hướng dẫn cho học sinh luyện tập trước mô hình tiết tấu sau:

Thí dụ 36:

Bước 4: Giảng viên yêu cầu học sinh tập từ chậm đến nhanh với mô hình tiết tấu trên.

Bước 5: Giảng viên yêu cầu học sinh vỡ từng đoạn trong bài.

Bước 6: Xử lý sắc thái và hoàn thiện bài.

• Đối với bài luyện vê nốt trắng:

Bước 1: Giới thiệu tính chất bài tập và kỹ thuật được sử dụng trong bài.

Bước 2: Giảng viên hướng dẫn học sinh cách thực hiện kỹ thuật vê.

Bước 3: Giảng viên cần hướng dẫn cho học sinh luyện tập trước mô hình tiết tấu sau:

• Thí dụ 38

Bước 4: Giảng viên yêu cầu học sinh tập từ chậm đến nhanh với mô hình tiết tấu trên.

Bước 5: Giảng viên yêu cầu học sinh vỡ từng đoạn

Bước 6: Xử lý sắc thái và hoàn thiện bài.

1. Thực nghiệm sư phạm và kết quả thực nghiệm
   1. Thưc hành giảng dạy các bài tập kỹ thuật

Nhóm thứ nhất: Giảng dạy bài tập số 59 trong tuyển tập bài tập kỹ thuật bậc sơ cấp cho đàn Tam thập lục cho học sinh năm thứ hai – Trung học 6 năm.

     Bước 1: Giao bài cho học sinh.

     Bước 2: Hướng dẫn và đánh mẫu kỹ thuật đánh đều hai tay.

     Bước 3: Hướng dẫn và đánh mẫu kỹ thuật chồng âm.

     Bước 4: Hướng dẫn học sinh cách chia câu, chia đoạn của một bài tập.

     Bước 5: Giảng viên lắng nghe học sinh tổng hợp cả bài

     Bước 6: Tóm tắt toàn bộ nội dung bài tập, hướng dẫn học sinh đánh đúng kỹ thuật, tốc độ, cường độ được ghi trong bài, hướng dẫn cho học sinh cách luyện tập ở nhà.

Nhóm thứ hai: Giảng dạy bài tập số 32 trong “Giáo trình những bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục (hệ trung cấp) cho học sinh năm thứ tư – Trung học 6 năm.

     Bước 1: Giới thiệu bài tập.

     Bước 2: Cho học sinh luyện kỹ thuật gam chạy kép.

     Bước 3: Giảng dạy và đánh mẫu cho học sinh đánh kỹ thuật vê nốt đơn, nốt đen, vê chồng âm, kỹ thuật vê tay trái, tay phải đánh nền hòa âm.

     Bước 4: Giảng viên hướng dẫn học sinh cách chia câu, chia đoạn của dạng bài tập.

     Bước 5: Hướng dẫn học sinh xử lý sắc thái từng đoạn.

     Bước 6: Tóm tắt toàn bộ nội dung bài tập, hướng dẫn học sinh đánh đúng kỹ thuật, tốc độ, cường độ được ghi trong bài, hướng dẫn cho học sinh cách luyện tập ở nhà.

1. Kết quả giảng dạy thực nghiệm

     Kết quả đánh giá thực nghiệm qua việc tiến hành kiểm tra việc thực hiện, xử lý các bài tập kỹ thuật qua kết quả của kỳ thi cuối kỳ II của 4 em học sinh năm thứ hai hệ trung học 6 năm với trình độ năng khiếu khác nhau chúng tôi thu được kết quả:

• Thực hiện bài tập lưu loát, đúng tốc độ, cách cầm que đã cải thiện hơn, tiếng đàn đầy đặn hơn. Kỹ thuật chồng âm còn chưa chắc tiếng cần luyện tập chăm chỉ để quen dần hơn.

     Kết quả đánh giá thực nghiệm qua việc tiến hành kiểm tra việc thực hiện kỹ năng, các kỹ thuật: chồng âm, vê, hai tay hai bè, …của học sinh thông qua kết quả thi cuối học kỳ II của 4 em học sinh năm thứ tư hệ trung học 6 năm với trình độ năng khiếu âm nhạc khác nhau chúng tôi thu được kết quả:

• Đáp ứng được yêu cầu của kỹ thuật, trường độ giữa các nốt vê đã chuẩn hơn, đã biết kết hợp giữa ngón tay (ngón 3, 4, 5) và cổ tay khi thực hiện kỹ thuật vê, tốc độ khi thực hiện bài tập đã đúng, sắc thái tốt. Tuy nhiên cần rèn luyện thêm với kỹ thuật vê ở các nốt có trường độ dài hơn.

Nhận xét: Hầu hết học sinh trung học 6 năm đều có cố gắng, tiến bộ về khả năng diễn tấu. Các em đã có sự đầu tư cho việc rèn luyện ở nhà cũng như ở trên lớp một cách kỹ lưỡng, thực hiện đúng theo các bước giảng viên hướng dẫn. Đồng thời có sự chuyển biến đáng kể trong cách thức thể hiện tiếng đàn ở từng câu nhạc, đoạn nhạc. Tuy nhiên, đây là kết quả đánh giá ban đầu, chúng tôi hy vọng sẽ có được kết quả khả quan hơn nhằm năng cao chất lượng giảng dạy của giảng viên và học sinh đàn Tam thập lục hệ trung học 6 năm khoa NCTT – HVANQGVN.

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2

     Chương 2 đặc biệt chú trọng đến phương pháp luyện tập gam. Chúng tôi đã hướng dẫn chi tiết cách thức thực hiện các kiểu gam để có thể phát triển kỹ thuật cho học sinh.

     Ngoài ra, chương 2 chúng tôi đã nêu ra vấn đề cấp thiết cần được quan tâm đó là: bổ sung các bài tập kỹ thuật cho tay trái. Đây là một mảng vẫn còn đang thiếu và không được chú trọng trong chương trình giảng dạy đàn Tam thập lục. Cần được các giảng viên sáng tác, chuyển soạn cho vấn đề rèn luyện kỹ thuật tay trái để các em có thể bổ trợ cho những mặt còn yếu kém trong vấn đề rèn luyện kỹ thuật.

     Bên cạnh những kỹ thuật diễn cơ bản của đàn Tam thập lục, trong luận văn chúng tôi đã giới thiệu và hướng dẫn cách thực hiện một số kỹ thuật diễn tấu mới áp dụng cho đàn Tam thập lục góp phần nâng cao kỹ thuật diễn tấu của học sinh lên một bước cao hơn trong khi xử lý tác phẩm.

     Nội dung trong chương 2 cũng đã nêu việc thử nghiệm phương pháp mới của đề tài trong thực hành giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho học sinh hệ trung học 6 năm tại HVANQGVN. Kết quả cho thấy hầu hết các em đã có cố gắng và tiến bộ trong khi thực hiện, đây là dấu hiệu tích cực về tính ứng dụng của đề tài nghiên cứu.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

KẾT LUẬN

     Bộ môn đàn Tam thập lục ngày càng khẳng định được vị trí của mình trong vai trò độc tấu, hòa tấu, đệm với nền âm nhạc truyền thống hiện nay. Để kế thừa và phát huy nền âm nhạc truyền thống đòi hỏi phải có sự quan tâm, cố gắng không ngừng của nhà trường, cán bộ giảng viên và trên hết là sự đam mê, tích cực học tập của học sinh chuyên ngành Tam thập lục nói riêng và học sinh trong khoa NCTT– HVANQGVN nói chung.

     Với nội dung của đề tài “Giảng dạy các bài tập kỹ thuật cho đàn Tam thập lục hệ trung học 6 năm tại Học viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam” chúng tôi đã nêu lên vai trò của bài tập kỹ thuật và hệ thống các kỹ thuật cơ bản trong giảng dạy đàn Tam thập lục.

     Qua tìm hiểu về thực trạng giảng dạy các bài tập kỹ thuật chúng tôi đã đưa ra các giải pháp khắc phục nhược điểm như: Hướng dẫn cụ thể phương pháp rèn luyện các kỹ thuật, sắp xếp và hệ thống chương trình cho từng năm năm học.

     Bên cạnh đó, chúng tôi còn đưa ra một số kỹ thuật diễn tấu mới áp dụng cho cây đàn và ứng dụng của các kỹ thuật đó trong từng tác phẩm độc tấu đàn Tam thập lục. Trong luận văn chúng tôi đặc biệt chú trọng đến vấn đề bổ sung các bài tập kỹ thuật dành riêng cho tay trái nhằm tìm ra các giải pháp hiệu quả nhất để trang bị cho các em nền tảng kỹ thuật vững chắc, đồng thời tạo tiền đề để nâng cao khả năng xử lý tác phẩm về sau.

     Việc đúc kết kinh nghiệm về phương pháp giảng dạy và cải tiến, bổ sung tác phẩm mới để chương trình giảng dạy ngày càng phong phú hơn là một việc làm cần thiết.

KHUYẾN NGHỊ

     Qua các thực tế chúng tôi xin đưa ra những khuyến nghị sau:

Thứ nhất: Nhà trường nên có những mô hình tuyển sinh phong phú như đưa nhạc cụ dân tộc đến các trường văn hóa phổ thông, các vùng, miền nhằm giới thiệu và tiếp cận với học sinh có lòng yêu thích, đam mê, có năng khiếu âm nhạc thực sự để thi tuyển vào.

Thứ hai: Nhà trường cần có những phương pháp khích lệ các giảng viên có kinh nghiệm lâu năm, các giảng viên được đi du học nước ngoài kết hợp với các nghệ sĩ nhân dân, nhà giáo ưu tú cùng sáng tác, biên soạn, chuyển soạn ra những giáo trình viết cho đàn Tam thập lục phù hợp với khả năng của học sinh.

Thứ ba: Cần có phương pháp giảng dạy cụ thể, phong phú và đa dạng và phải thống nhất đưa ra những quy định chuẩn mực cho các kỹ thuật diễn tấu đàn Tam thập lục

Thứ tư: Nhà trường nên kết hợp với trung tâm đào tạo âm nhạc trên cả nước để tổ chức ra các cuộc thi độc tấu đàn Tam thập lục nhằm tạo động lực, khuyến khích học sinh, sinh viên học tập. Động viên các em học sinh, sinh viên tham gia các khóa đào tạo của các trường âm nhạc nổi tiếng trên thế giới nhằm tiếp thu những phương pháp học và rèn luyện tiên tiến.

Thứ năm: Nhà trường cần trang bị thêm về tài liệu, sách học đàn Tam thập lục, phương tiện nghe nhìn nhằm tạo điều kiện thuận lợi trong công tác giảng dạy và học tập.

     Do trình độ hiểu biết còn có hạn; do tư liệu, tài liệu hạn chế nên có rất nhiều điểm chúng tôi muốn đi sâu vào nghiên cứu nhưng không có điều kiện thực hiện nên luận văn không thể tránh khỏi những sai sót. Chúng tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến của các Giáo sư, Tiến sĩ, nghệ sĩ, giảng viên, bạn bè đồng nghiệp để luận văn có thể tốt hơn.